ภิกษุผู้ปฏิบัติไม่ดีในพระอภิธรรม แล่นเกินไปซึ่งการวิจารณ์ธรรม
ย่อมคิดแม้ซึ่งเรื่องที่ไม่ควรคิด ย่อมถึงความฟุ้งซ่านแห่งจิต เพราะคิดซึ่งเรื่อง
ที่ไม่ควรคิดนั้น. ข้อนี้ต้องด้วยพระพุทธพจน์ที่ตรัสไว้ว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย !
บุคคลคิดอยู่เรื่องที่ไม่ควรคิดเหล่าใด พึงเป็นผู้มีส่วนแห่งความเป็นบ้า
แห่งความลำบากใจ เรื่องที่ไม่ควรคิดเหล่านี้ 4 ประการ อันบุคคลไม่ควรคิด^*
ดังนี้. ภิกษุผู้ปฏิบัติไม่ดีในปิฎก 3 เหล่านี้ ย่อมถึงความวิบัติต่างด้วยความเป็น
ผู้ทุศีล ความเป็นผู้มีทิฏฐิผิดและความฟุ้งซ่านแห่งจิตนี้ ตามลำดับ ด้วยประการ
ฉะนี้.
ถึงพระคาถาแม้นี้ว่า
ภิกษุย่อมถึงซึ่งความต่างแห่งปริยัติ
ก็ดี สมบัติและวิบัติก็ดี อันใด ในปิฎกใดมี
วินัยปิฎกเป็นต้น โดยประการใด บัณฑิต
พึงประกาศความต่างแห่งปริยัติเป็นต้น แม้-
นั้นทั้งหมดโดยประการนั้น ดังนี้
เป็นอันข้าพเจ้าขยายความแล้วด้วยคำเพียงเท่านี้. บัณฑิตครั้นทราบ
ปิฎกโดยประการต่าง ๆ อย่างนั้นแล้ว ก็ควรทราบพระพุทธพจน์นั้นว่า มี 3
อย่างด้วยอำนาจแห่งปิฎกเหล่านั้น.

[พระพุทธพจน์มี 5 นิกาย]

พระพุทธพจน์มี 5 ด้วยอำนาจแห่งนิกาย อย่างไร ? จริงอยู่
พระพุทธพจน์นั้นทั้งหมดนั่นแล ย่อมมี 5 ประเภท คือ ทีฑนิกาย มัชฌิมนิกาย
สังยุตตนิกาย อังคุตตรนิกาย (และ) ขุททกนิกาย
^* องฺ. จตุกฺก. 21/104.

[ทีฑนิกาย 34 สูตร]

บรรดานิกายทั้ง 5 นั้น ทีฆนิกายเป็นไฉน ? พระสูตร 34 สูตร
มีพรหมชาลสูตรเป็นต้น สงเคราะห์ (รวบรวม) เป็น 3 วรรค ชื่อทีฆนิกาย.
นิกายใดมีพระสูตร 34 สูตรถ้วน
สงเคราะห์เป็น 3 วรรค , นิกายแรกนี้ อนุโลม
ตามเนื้อความ ชื่อว่าทีฑนิกาย.
ก็เพราะเหตุไร นิกายนี้ ท่านจึงเรียกว่า ทีฆนิกาย ? เพราะเป็นที่
ประชุม และเป็นที่รวมแห่งพระสูตรทั้งหลายที่มีขนาดยาว. จริงอยู่ ที่ประชุม
และที่รวมท่านเรียกว่า นิกาย ก็ในข้อที่นิกายศัพท์ เป็นศัพท์บอกความประชุม
และความรวมนี้ มีอุทาหรณ์ที่ควรสาธกทั้งทางศาสนาทั้งทางโลก มีอาทิอย่างนี้
ว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ! เราย่อมไม่เล็งเห็นแม้ซึ่งหมู่อันหนึ่งอื่น ซึ่งงดงาม
เหมือนหมู่สัตว์ดิรัจฉานนี้ คือหมู่ปลวก หมู่สัตว์เล็ก ๆ นะภิกษุทั้งหลาย !
บัณฑิตพึงทราบพจนารถ (ความหมายของคำ) ในความที่นิกายทั้ง 4 แม้ที่เหลือ
ชื่อว่านิกาย ด้วยประการฉะนี้

[มัชฌิมนิกายมี 152 สูตร]

มัชฌิมนิกายเป็นไฉน? พระสูตร 152 สูตร มีมูลปริยายสูตรเป็นต้น
สงเคราะห์เป็น 15 วรรค ซึ่งมีขนาดปานกลาง ชื่อมัชฌิมนิกาย.
นิกายที่มีพระสูตร 152 สูตร จัดเป็น
15 วรรค ชื่อว่ามัชฌิมนิกาย.

[สังยุตตนิกายมี 7,762 สูตร]

สังยุตตนิกายเป็นไฉน ? พระสูตร 7,762 สูตร มีโอฑตรณสูตร
เป็นต้น ตั้งอยู่ด้วยอำนาจแห่งสังยุตมีเทวดาสังยุตเป็นต้น ชื่อสังยุตตนิกาย.